NASZ PATRON

TADEUSZ KOŚCIUSZKO

Ja, Tadeusz Kościuszko, przysięgam w obliczu Boga całemu Narodowi Polskiemu, iż powierzonej mi władzy na niczyj prywatny ucisk nie użyję, lecz jedynie dla obrony całości granic, odzyskania samowładności Narodu i ugruntowania powszechnej wolności używać będę”.

Zapewne autor tych słów nie był wówczas świadom tego, iż stanie się wzorem patriotyzmu w kształtowaniu  ducha walki dla następnych pokoleń Polaków.

Tadeusz Kościuszko (1746-1817) – generał polski i amerykański, Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej w insurekcji, był absolwentem Szkoły Rycerskiej na kierunku inżynierskim, którą ukończył w stopniu kapitana. Później jako królewski stypendysta studiował malarstwo w Paryżu, ale nie była to natura przyszłego bojownika o wolność i demokrację. Z racji tego, iż był cudzoziemcem oraz z  braku pieniędzy nie mógł jednak myśleć  o wstąpieniu do jednej z paryskich szkół wojskowych. Uczęszczał więc  na prywatne wykłady profesorów ze szkół wojskowych. Pięcioletni pobyt Kościuszki we Francji, która była w przededniu rewolucji, wywarł poważny wpływ na jego przekonania polityczne i społeczne.

Po pierwszym rozbiorze Polski Tadeusz Kościuszko powrócił do kraju, tu jednak doznał wielu osobistych rozczarowań: nie znalazł zatrudnienia w wojsku Rzeczypospolitej, doświadczył zawodu miłosnego, nie powiodła się też próba wstąpienia do wojska saskiego w Dreźnie i w końcu ponownie obrał kurs na Paryż. Tam dowiedział się o wojnie w Ameryce, gdzie kolonie podjęły walkę w Koroną Brytyjską o niepodległość. W Paryżu było głośno o pierwszych sukcesach Amerykanów wspieranych przez Francuzów i w 1776 roku wylądował w Filadelfii. Umiejętności inżynierskie Kościuszki pozwoliły Amerykanom odnosić zwycięstwa. W następstwie tego polskiemu kapitanowi powierzono budowę silnej twierdzy West Point nad rzeką Hudson. W uznaniu zasług w wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych, uchwałą Kongresu Tadeusz Kościuszko został awansowany na stopień generała brygady armii amerykańskiej. Podczas pobytu Kościuszki w Filadelfii odwiedził go indiański wódz Little Turtle, a ten podarował czerwonoskóremu parę pistoletów wraz z instrukcją użycia ich przeciw „każdemu, kto będzie chciał twój lud podbić”.

Niestety sława Kościuszki na ziemi amerykańskiej miała również smutny epilog, a stało się tak za sprawą nieuczciwości jego przyjaciela. Jak pisze Alex Stróżyński w biografii Naczelnika, chodzi tu o testament Kościuszki, w którym zlecił on ówczesnemu prezydentowi USA Thomasowi Jeffersonowi, aby majątek uzyskany dzięki służbie dla amerykańskiej rewolucji przeznaczyć na wykup i edukację czarnych niewolników oraz na stworzenie im godziwych warunków do życia i pracy jako pełnoprawnym obywatelom tego kraju. Jefferson ociągał się z wykonaniem woli Kościuszki i ostatecznie jej nie wypełnił.

Kiedy wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych dobiegła końca bohater spod Saratogi w 1784 roku powrócił do kraju, gdzie zaangażował się w działalność polityczną. Dzięki postanowieniom Sejmu Wielkiego zwiększającym liczebność armii do 100 tys. Kościuszko otrzymał nominację na generała majora wojsk koronnych. Wkrótce dał wyraz swoich umiejętności dowódczych w bitwie pod Zieleńcami w 1792 roku, gdzie pokonał trzykrotnie silniejszą  armię rosyjską, która  wkroczyła na ziemie polskie.  Odznaczył się w walce z oddziałami rosyjskimi, które wkroczyły na ziemie polskie w 1792 r. Dla uczczenia tego zwycięstwa ustanowiony został przez króla Order Virtuti Militari i Kościuszko był jednym z pierwszych wśród odznaczonych.

Po przyłączeniu się króla Stanisława Augusta Poniatowskiego do konfederacji targowickiej, Kościuszko złożył rezygnację z swojej funkcji i podobnie jak wielu działaczy politycznych, wyjechał z kraju – najpierw do Lipska, później do Paryża. Kiedy w 1793 r. ogłoszono drugi rozbiór Polski, Kościuszko przyjechał do Drezna, gdzie zaczął opracowywać koncepcję powstania narodowego.

Dnia 24 marca 1794 w Krakowie pod jego przywództwem wybuchło powstanie zwane Kościuszkowskim, a on objął władzę, jako Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej. Bitwa pod Racławicami należy do największych sukcesów powstania. Na wieść o tym zwycięstwie wybuchło także powstanie pod wodzą Jana Kilińskiego w Warszawie, a kilka dni późnej na Litwie. Powstanie Kościuszkowskie jednak nie miało szansy na sukces, a jego przywódca po przegranej bitwie pod Maciejowicami został uwięziony w twierdzy pietropawłowskiej w Petersburgu. Tadeusz Kościuszko ostatnie lata swego życia spędził w Szwajcarii. Zmarł 15 października 1817 roku w Solurze. W roku następnym trumna z zabalsamowanym ciałem Tadeusz Kościuszki została  sprowadzona do kraju i uroczyście złożona na Wawelu, zaś serce Naczelnika spoczywa w urnie na Zamku Królewskim w Warszawie.

Tadeusz Kościuszko, oprócz zasług w dziedzinie wojskowości, zapisał się również jako „uzdrowiciel” polskiego, srebrnego pieniądza, zagrożonego monetarnymi fałszerstwami ze strony Fryderyka II – króla Prus i jego następców. Nowatorskim zaś dziełem Naczelnika Powstania było wprowadzenie do obiegu banknotów, zwanych wówczas  biletami skarbowymi. Co prawda idea pieniądza papierowego upadła wraz z upadkiem powstania, ale nie była ona zła ani chybiona.  O jej klęsce zadecydował głównie czas i sposób przeprowadzonej operacji.

Tadeusz Kościuszko to również pierwszy feminista. Dał temu świadectwo w dokumencie sformułowanym podczas Insurekcji. Jego odezwa była pierwszym dokumentem politycznym o wadze państwowej, w którym nie tylko zauważył kobiety, ale nazwał je „współobywatelkami”, dając im tym samym status społeczny, którego wcześniej nie doświadczyły. Nie uczynił tego nikt przed nim i długo nikt po nim nie ośmielił się powtórzyć tego gestu.

W latach 1820–1823 na cześć Przywódcy Insurekcji usypano kopiec w Krakowie, a w latach następnych podobne powstały w Olkuszu i w Połańcu. Tadeusz Kościuszko stał się również bohaterem wielu dzieł literackich i tematem twórczym dla malarzy i innych artystów. Jemu też  zostały zadedykowane liczne pomniki w USA i w Polsce. Także niezliczona ilość obiektów geograficznych, miast, hrabstw, ulic, szkół, fundacji, stowarzyszeń, organizacji i jednostek wojskowych w obu krajach nosi imię Tadeusza Kościuszki. W 1944 roku z jego wizerunkiem na sztandarze, wkroczyła na ziemie polskie 1. Dywizja Piechoty znad Oki. Później jej tradycje kontynuowały: 1. Warszawska Dywizja Piechoty, 1. Warszawska Dywizja Zmechanizowana, a obecnie 1. Warszawska Brygada Pancerna w Wesołej.